Chartresreis

Een spiritueel-kunstzinnige reis naar de Franse stad Chartres met z’n imposante en wereldberoemde kathedraal is het ideale doel voor de culturele reis met de elfde klassers.

Veel hangt vaak af van de ingesteldheid en de verwachtingen van de reiziger zelf. Gaat hij als toerist, als levensgenieter of als pelgrim? Er valt onderweg en ter plaatse heel veel te zien en te beleven, zowel materieel als spiritueel. Hoe dan ook: het landschap, de stad, de kathedraal geven hun geheimen niet gemakkelijk prijs.

Het ontraadselen van de geheime kennis die zowel het landschap, als de stad en vooral de kathedraal bevatten is een grote uitdaging gedurende deze week. En zoals vaak in het leven is de weg even belangrijk als het uiteindelijke doel. Deze reis staat heel expliciet in het teken van de ’weg’, niet enkel figuurlijk, maar ook letterlijk zullen we een reeds lang vergeten deel van de pelgrimsroute naar Compostella bewandelen.

Engels en Frans

In de eerste graad en tweede graad lag het accent sterk op de verwerving van de taal tot op een niveau dat de leerling er zich in thuis voelt. Dat vraagt naast oefening in communicatie vooral ook om heel wat lexicale en grammaticale kennis. Vanaf de elfde ligt het accent op het werkelijk inzetten van de taal in een reële context van spreken en schrijven. Het literatuuronderwijs van de vreemde taal krijgt daarbij een belangrijke plaats toebedeeld.

Geschiedenis

In de elfde klas groeit het zelfbewustzijn van de jongeren en komen ze tot een verdiepte en meer objectieve kennis van zichzelf. Ze zijn zeer ontvankelijk voor en bezitten een groot inlevingsvermogen in stemmingen. Ze krijgen interesse in psychologie en psychische fenomenen en voelen zich aangetrokken tot het metafysische en het religieuze. De jongeren kunnen zich denkend reeds goed losmaken van de waargenomen realiteit; ze beschikken reeds over een grote mate van abstractievermogen.

De invalshoek is de organisatie van historische samenlevingen, met aandacht voor de volgende aspecten: bestuur, recht, economie, cultuur en religie. Hiervoor wordt exemplarisch leerstof gekozen uit de periode van de Oudheid tot en met de Middeleeuwen. Zo leren jongeren aan de hand van maatschappelijke organisatie en economisch bestel hoe in de verschillende bestudeerde samenlevingen de verhouding tussen persoon en samenleving zich ontwikkelt. Tevens leren de jongeren hoe belangrijk religie en organisatie van religie kunnen zijn. In deze context is het noodzakelijk dat de geschiedenis in de elfde klas wordt afgesloten met het nieuwe dat uit de neergang van de Middeleeuwen werd geboren: de renaissance. Het vinden van een nieuwe persoonlijkheid, het openbreken van nieuwe grenzen, zowel op geografisch, religieus als wetenschappelijk en economisch gebied.

Fysica

De inhoud van deze fysicaperiode in de elfde klas bestaat uit 4 grote delen: de elektriciteit, het magnetisme, het elektromagnetisme en de elektromagnetische stralingen en radioactiviteit.

De verschijnselen die bij deze krachten horen, zijn moeilijk te doorgronden omdat ze uitingen zijn van fenomenen die zich afspelen in het onzichtbare, het niet-fysieke. Dit in tegenstelling tot bv. de mechanica waarbij werktuigen direct verbonden kunnen worden met zichtbare krachten, zoals bij een hellend vlak, tandwielen, hefbomen,…

Het zal de betrachting zijn om toch een verbinding aan te gaan met deze onzichtbare krachten, we vertrekken daarbij zoveel mogelijk van de waarneembare toepassingen. Het zal een inspanning vragen om een zekere sympathie op te brengen voor bv. het fenomeen elektriciteit aangezien het toch zaken oproept als ‘gevaarlijk, schokkend, pijnlijk, onverwachts,…’ Anderzijds zijn we er zo afhankelijk van geworden dat het omzeggens een verplichting is om ermee tot een (gevoels-)verbinding te komen.

We gaan in de eerste plaats die verbinding aan op een fenomenologische wijze. Dat betekent dat we vertrekken zonder theorieën, vooroordelen of modelmatige begrippen. We trachten onbevangen uit te gaan van de manieren waarop de krachten zich aan ons manifesteren. We trachten de ‘taal’ die elektriciteit, magnetisme,.. spreekt te ontwarren en te leren begrijpen, zo komen we tot het ware wezen ervan. Na telkens een doorgedreven waarnemingsronde, zullen we ons denken sterk moeten aanspreken om tot levendige begrippen te komen. We vermijden dode definities maar streven naar levendige karakteriseringen. De zo tot stand gekomen begrippen moeten van zulke aard zijn dat ze kunnen meegroeien met de toekomst. Want dat ze later zullen verfijnd en aangevuld worden, is ongetwijfeld een feit.

Chemie

De leerstof chemie in de elfde klas gaat over de studie van de elementaire stoffen. Dat zijn de stoffen die niet meer verder te splitsen zijn in eenvoudigere delen. Het zijn de zogenaamde ‘bouwstenen van zowel de wereld als van de mens. De meeste stoffen zoals wij die kennen zijn verbindingen: kalksteen, kwarts, zetmeel, eiwitten, water, lucht, hout,… Door verhitting of andere scheidingstechnieken kunnen we uit deze stoffen de eenvoudige elementaire stoffen doen ontstaan. In totaal bestaan er zo’n 100 tal chemische elementen: zwavel, ijzer, zuurstof, goud, stikstof, helium,… zijn er zo enkele van.

In deze periode chemie bestuderen we chemische elementen vanuit twee gezichtspunten:

–          Vanuit theoretisch oogpunt, namelijk vanuit het door mensen bedachte atoommodel
–          Vanuit feitelijk oogpunt, namelijk vertrekkend vanuit de informatie en de waarneming rond de elementen: de fenomenologie

Beide gezichtspunten zijn zeer verschillend maar hoeven elkaar niet in de weg te staan. Beide methoden benaderen de zaak anders maar vullen elkaar tegelijk aan. De ene is eerder kwantitatief-wiskundig van aard, de andere is meer beschrijvend en kwalitatief.

Het is te vergelijken met de manier waarop je naar een woning kijkt: enerzijds zijn er de tekenplannen, de hoeveelheden materiaal, de sterkteberekening,… anderzijds kan je ook kijken naar deze woning wat betreft woonsfeer, gezelligheid, verbondenheid met de omgeving, esthetiek, …

In deze periode wordt ervoor gekozen om 12 belangrijke elementen te bestuderen vanuit fenomenologisch gezichtspunt. Het zijn de 12 elementen die zowel voor de aarde als voor de mens van zeer groot belang zijn. Ze vertegenwoordigen dus zowel de macrokosmos als de microkosmos. Door de kwaliteiten van deze 12 stoffen te bestuderen krijgen we inzicht in de stoffenwereld, maar zien we ook dat dezelfde kwaliteiten zowel buiten als binnen de mens van toepassing zijn. We zouden kunnen zeggen dat de mens een samengevatte wereld is of dat de wereld een uiteengevallen mens is.

Biologie

In deze periode biologie wordt dieper ingegaan op het oneindig kleine in het lichaam van levende wezens, namelijk de lichaamscel. Want het blijkt dat ieder wezen, dus zeker iedere mens, een andere cel-samenstelling bezit. Niet allen macroscopisch onderscheiden we ons van elkaar qua uiterlijk, karakter, idealen, tekortkomingen,… maar ook al op microscopisch vlak kennen we onderlinge verschillen. Dé vraag die zich opwerpt is of er een verband is tussen de eigenheid van de lichaamscel en de eigenheid van het totale wezen. Of met andere woorden: kan het zijn dat onze opvliegendheid, onze lichaamsbouw, ons IQ of muzikaal talent te maken hebben met de opbouw van onze lichaamscellen die wij uiteindelijk hebben overgeërfd van onze ouders?

Wij zullen eerst die opbouw van een cel bekijken en vooral stilstaan bij de chromosomen die we van onze beide ouders erven. We zullen bekijken wat er door de erfelijkheid dwingend wordt overgebracht op de nakomelingen. Maar tegelijk willen we stilstaan bij de vrijheid van de mens en de mogelijkheid om het erfelijkheidsgegeven te overstijgen. Want hoe dankbaar dat we ook zijn naar onze ouders toe, we willen geen kopie van hen worden maar allen uitgroeien tot een unieke persoonlijkheid. Wat ligt er vast (determinatie) en wat ligt er in onze eigen handen (vrijheid).

In een later deel zullen we stilstaan bij de biochemie. De wetenschappers zijn zover gevorderd in het nabootsen en creëren van de levende natuur, dat ze eigenhandig kunnen ingrijpen in het erfelijkheidsmateriaal. We staan daarbij stil bij vele ethische vragen.

Bedrijfsstage

Uit de lessen aardrijkskunde, geschiedenis, cultuurbeschouwing e.a. is een beeld ontstaan van de verhouding tussen onder meer werkgevers en werknemers, bedrijven en vakbonden en staten en regeringen. De leerlingen hebben inzichten verworven in het belang van arbeidsdeling in het kader van productieprocessen, de rol van specialisatie en samenwerking.

Gedurende één lesweek zullen de elfde klassers op stage gaan in een zelf gekozen bedrijf. Zij leren daarbij oog hebben voor de plaats van de mens in het productieproces, zoeken naar de effecten van techniek op de menselijke houdingen en waarden, leren de afspraken en verhoudingen zien binnen een bedrijf wat betreft verantwoordelijkheid, specialisatie, veiligheid en welzijn. De stageweek wordt verwoord in een verslag waarin onder meer enkele interviews worden opgenomen met mensen uit de verschillende kaders.

Boekbinden

In de ambachtenlessen is er de mogelijkheid de techniek van het boekbinden te beoefenen. Later in het jaar zullen de elfde klassers het hele boek ook zelf inhoud geven, ze bepalen de lay-out, bladspiegel, lettertype, structuur, schrijven eigen teksten, zorgen voor illustraties (tekeningen, foto’s), doen zelf het redactiewerk.

Het gehele boek is gevuld. Het boek wordt dus gemaakt in de lessen boekbinden, de inhoud ontstaat en wordt gevoed door het vak Nederlands tijdens de Parcivalperiode en tijdens de cultuurhistorische reis naar Chartres

Lichamelijke Opvoeding (LO)

In de lessen LO van de elfde klas evolueert de ontwikkeling van het krachtgebruik. Na de grenzen van de kracht en de wisselwerking in zichzelf/omgeving (zie 9de en 10de klas) komt nu de drang naar het ontdekken van het doelbewust bewegen aan bod. De leerling leert zijn krachten bundelen en wil ze richten op één punt. Hiertoe zijn aandacht, concentratie en een bewuste wil noodzakelijk. Dit betekent dat de mogelijkheid ontstaat de kracht onder de ‘heerschappij’ te brengen van het Ik. Het onderscheiden van één doel heeft alles te maken met het onderzoeken van innerlijke zelfstandigheid t.o.v. de algemene samenhangen. Om dit proces te helpen is het belangrijk om doel- en richtoefeningen uit te voeren. Zij vragen juist die individuele inspanning. Het is dan ook slechts zinvol als de oefeningen exact en gewetensvol uitgevoerd worden.

Ook hier ligt het verschil voor krachtige en ritmische leerlingen niet zozeer in het grondprincipe als wel in de manier van uitvoeren. Voorbeelden van oefeningen: speerwerpen of boogschieten. De krachtige leerlingen schieten met een zware boog naar een doel; de ritmische leerlingen schieten met een lichte boog, om beurt en snel.

Muzikale Opvoeding (MO)

De opzet is om grotere muzikale gehelen en/of themata grondig te benaderen en uit te diepen. De leerlingen nemen zelfbewust een eigen plaats in, ontwikkelen eigen invalshoeken t.o.v. de historische context waarbinnen deze werken en/of themata zich bewegen. De eigen inbreng van de leerlingen wordt gestimuleerd, naast het ontwikkelen van een eigen smaak. In het vak Muzikale Opvoeding wordt gestreefd naar een brede culturele, muzikale en kunstzinnige wereldinteresse die zich laat vertalen naar het concrete schoolleven.

Door het musiceren ontwikkelen de leerlingen een gevoel van maat, orde en proportie, wat hen aanzet tot voortdurende verfijning en introspectie.

Kaderend binnen het gehele leerplan Steinerpedagogie, biedt het vak Muzikale Opvoeding een heilzame wisselwerking met de andere vakken. Daarom sluit het zo nauw mogelijk aan bij grotere, vaak vakoverschrijdende projecten zoals tonelen, eindwerken en cultuurhistorische reizen. Daar waar mogelijk worden de leerlingen betrokken bij het muzikale gebeuren in de gehele school. Leerlingen van de derde graad nemen verantwoordelijkheden op naar jongere leerlingen toe, zoals bij het jaarlijkse kerstconcert.

Nederlands

In de loop van de derde graad maakt de adolescent een zeer belangrijke fase van zijn ontwikkeling door. Hij is nu zo matuur dat hij de vraag gaat stellen naar het eigen levensontwerp, de eigen biografie. En dat gebeurt vaak zeer scherp en met aandrang. Hij heeft de sterke behoefte om een pas ontdekte eigen identiteit tot een innerlijke zekerheid te maken. Achter het duidelijk en met klem poneren van de eigen mening, zitten latente vragen als: Wie ben ik? Hoe word ik een vrije mens? Op welke krachten in mezelf en in anderen kan ik vertrouwen? Hoe wordt de liefde een opbouwende kracht? Op dat moment staat hij bij uitstek open voor de grote conflicten uit de dramatische literatuur. Vandaar dat in het eerste jaar van de derde graad een accent ligt op het genre drama. Daarnaast wordt er ook uitvoerig gewerkt met het Parcivalepos. Deze middeleeuwse ridderroman biedt talrijke beelden waar de jonge mens op de drempel naar de volwassenheid door gesterkt wordt. Parcival is de mens die de wereld instapt op zoek naar zijn doel, zijn ideaal. Hij moet echter tegenslag na tegenslag verduren en de moeizame weg uithouden: een situatie waar de leerling van die leeftijd zich in kan herkennen.

Plastische Opvoeding (PO)

In de elfde klas wordt gewerkt vanuit de eigen innerlijkheid, uitdrukking gegeven aan de eigen gevoelswereld en ingeleefd in de gevoelswereld van anderen. Dit kan op ‘expressieve’ of ‘impressieve’ wijze. Om dit te duiden  wordt er gekeken naar de echte grote beeldhouwkunst en naar de stijlperioden: ontwikkelingsperioden van de mens die deze twee uiterste manieren van uitdrukking van het innerlijke tot uiting brengen. Dit is zeer duidelijk in de kunststromingen van rond en na 1900 (impressionisme versus expressionisme), maar ook bij de grote kunstenaars van deze tijd is dit steeds opnieuw te ontdekken.

Kunst wordt gezien als een noodwendigheid. Alle plastische aspecten worden behandeld op bewuste wijze, bijna als een zaakprobleem. Compositie,  proporties, vereenvoudigen of weglaten of juist nadruk leggen door overdrijven of vergroten, structuur en afwerking staan ten dienste van de inhoud van het werk en worden tot een overtuigend geheel gevormd.